Bạn có biết?

Trong tất cả các dòng tranh, chỉ duy nhất tranh lụa được gọi tên theo nền vẽ – lụa – chứ không phải theo màu sắc hay kỹ thuật. Chính chất liệu mềm mại, mong manh này đã tạo nên một thế giới thị giác rất riêng – tinh tế, dịu dàng và đầy chất thơ.

Vẽ tranh lụa – một hành trình không ồn ào, nhưng đòi hỏi sự nhẫn nại, tĩnh tâm, và cả một cảm quan nhạy bén để nắm bắt vẻ đẹp qua từng thớ sợi.

1.Về chất liệu lụa

Lụa vẽ truyền thống ở Việt Nam là lụa tơ tằm, thường có hai dạng chính: loại mịn, mỏng, óng ánh và loại thô, dày, bề mặt sần sùi. Loại lụa mịn cho cảm giác nhẹ nhàng, êm dịu, phù hợp với các mảng màu mờ ảo; trong khi lụa thô lại giữ màu tốt, tạo hiệu ứng mạnh hơn.

Hiện nay, lụa Quan Phố (sản xuất thủ công tại làng lụa Vạn Phúc và Nam Định) đang được nhiều họa sĩ sử dụng vì có khả năng hút nước tốt, không loang màu quá nhanh, cho phép kiểm soát từng nét vẽ. Loại lụa này đặc biệt phù hợp với xu hướng kết hợp giữa kỹ thuật truyền thống và biểu đạt hiện đại trong tranh lụa.

2. Màu vẽ: Từ tự nhiên đến hiện đại

Từ xa xưa, màu vẽ trên lụa được tạo từ nguyên liệu thiên nhiên như:

Tro lá tre cho màu đen

Lá chàm cho màu xanh

Hoa hòe cho màu vàng

Cánh kiến cho màu đỏ sẫm

Mực nho hoặc mực tàu cho các tông đen đậm

Các màu này thường được hòa tan trong nước, lọc kỹ và sử dụng ngay khi còn tươi. Nhờ vậy, tranh lụa có màu trầm, dịu, nhưng bền theo thời gian.

Ngày nay, các họa sĩ có thể dùng thêm tempera, acrylic, màu nước, thậm chí là sơn dầu (như Lê Phổ từng làm) để đạt hiệu ứng mong muốn, đặc biệt trong các tác phẩm giao thoa giữa truyền thống và hiện đại. Tuy nhiên, nhiều người vẫn chuộng màu thiên nhiên vì sự nhẹ nhàng, hài hòa mà nó mang lại.

3. Hồ lụa – bước nền trước khi hành động

Để màu không thấm loang quá nhanh và dễ kiểm soát, họa sĩ thường hồ mặt lụa bằng bột gạo pha phèn. Bước này giúp màu “ăn” đều vào lụa, không loang quá nhanh và giữ sắc. Tuy nhiên, cũng có nhiều họa sĩ chọn cách không hồ, để tận dụng hiệu ứng loang mơ màng – một yếu tố tạo nên chất thơ riêng biệt cho tranh lụa.

Việc can hình cũng tùy trường phái: người dùng bút chì thật nhạt, người lại vẽ tay tự do ngay trên mặt lụa, không cần phác thảo – để giữ nguyên cảm xúc nguyên sơ của khoảnh khắc.

4: Vẽ lụa…không vội được đâu!

Khác với các chất liệu như sơn dầu hay acrylic – nơi có thể phủ đè lớp sau để sửa lớp trước – tranh lụa không thể hoàn tác. Mỗi đường cọ là một lần quyết định, vì màu ngấm vào từng sợi vải.

Họa sĩ thường vẽ từ nhạt đến đậm, từng lớp mỏng. Một màu đậm rực có thể là kết quả của 5–7 lần chồng màu, chờ mỗi lớp khô rồi mới vẽ tiếp.

Tranh lụa là một hành trình một chiều – màu thấm vào vải, không thể gột rửa.

5. Rửa lụa – công đoạn thầm lặng

Sau khi hoàn tất vẽ và màu đã khô, tranh thường được rửa nhẹ nhàng bằng nước sạch (có thể pha loãng với dấm trắng hoặc phèn nhẹ) để loại bỏ bụi màu dư thừa. Điều này giúp màu bám sâu, bền hơn với thời gian.

Công đoạn này cần sự khéo léo, tránh làm trôi màu hoặc hư lụa. Đây là “bước vẽ vô hình”, tương tự như việc mài tranh sơn mài – âm thầm nhưng quyết định độ hoàn thiện và bền vững của tác phẩm.

6. Không cần phối cảnh, vẫn tạo ra cả một thế giới

Tranh lụa Việt Nam thường không sử dụng phối cảnh ba chiều như tranh phương Tây. Thay vào đó là không gian phẳng, ước lệ, thiên về cảm xúc hơn mô tả.

Ánh sáng, bóng đổ cũng không được mô tả theo quy luật tự nhiên mà mang tính tượng trưng, đôi khi là trang trí. Điều này khiến tranh lụa giống như những khung cửa sổ nội tâm, phản ánh thế giới bên trong nhiều hơn là hiện thực bên ngoài.

7. Nguyễn Phan Chánh – biểu tượng tranh lụa Việt

Nguyễn Phan Chánh (1892–1984) là người đã đặt nền móng cho tranh lụa hiện đại Việt Nam. Sau khi tốt nghiệp Trường Mỹ thuật Đông Dương, ông đã chuyển hướng từ sơn dầu sang lụa, tạo nên phong cách riêng biệt.

Các tác phẩm như Những người hát rong, Bữa cơm, Những cô khâu đầm đều gây ấn tượng mạnh bởi sự giản dị, đằm thắm, sử dụng mảng màu lớn, gần đơn sắc, không vẽ rõ nét mà dùng các chuyển sắc mượt mà để tạo chiều sâu cảm xúc.

“La femme dans la rizière” (Người đàn bà trên cánh đồng lúa). Mực và bột màu trên lụa.56 x 37 cm

“La Laveuse” (Người giặt giũ) ra đời năm 1931

“Sự hài hòa của bố cục, đôi khi cái duyên dáng của những khuôn mặt, và luôn luôn là cái thi vị thấm đẫm của đời sống Viễn Đông […] chúng ta bị bao phủ bởi một sự huyền diệu”
— L’Illustration, số 4608, Paris, 27/6/1931